Pochodzenie i wczesna historia etniczna Słowian
Zagadnienie dotyczące czasu i miejsca wyłonienia się
językowo-kulturowej wspólnoty słowiańskiej należy do kręgu tej problematyki,
która już od kilku wieków z rzędu zajmuje czołowe miejsce w pracach historyków,
językoznawców, archeologów, etnologów i antropologów. Wszyscy badacze zgadzają
się w tym, że wytworzyła się ona na długo przed drugą połową pierwszego
tysiąclecia n.e., kiedy pierwsze istotne wzmianki o
Słowianach pojawiły się w kronikach bizantyjskich.
Podwaliny współczesnych pojęć dotyczących
historycznych źródeł słowiaństwa położył wybitny czeski uczony – slawista końca
XIX i początku XX wieku – Lubor Niederle. Uważał on,
że jego „praojczyzna” obejmowała tereny wschodniej Polski, Polesia, Podola, Wołyń
i Kijowszczyznę, łącznie z dorzeczem Desny. Swoje wnioski oparł na podstawie
danych zawartych w źródłach pisanych, językoznawstwie (szczególnie odwoływał
się on do lokalizacji najbardziej archaicznej hydronimii słowiańskiej i realiów
krajobrazowych, oraz flory i fauny terenu starosłowiańskiego) i archeologii. Oprócz
koncepcji L. Niederle, która otrzymała nazwę wisło-dnieprzańska, zaproponowano
również dziesiątki innych, z których najbardziej rozpowszechniona jest
dunajska, wisło-odrzańska i dniepro-odrzańska.
Pierwotnie koncepcja dunajska została zwięźle
sformułowana przez mnicha Ławry Kijowsko-Pieczerskiej Nestora Latopisarza, na
początku XII w. „Po długim czasie Słowianie osiedli nad Dunajem, gdzie dziś
znajduje się ziemia Węgierska i Bułgarska. Od tych Słowian rozeszli się oni po
całej Ziemi i nazwali się swoimi nazwami (od tego) gdzie osiedli, na którym
miejscu” – pisał na stronach zbioru latopisu znanego pod nazwą „Powieść
minionych lat”. Na początku XIX wieku
podtrzymał ją wybitny czeski i słowacki uczony Paweł Szafarzyk – autor tzw.
karpacko-dunajskiej teorii pochodzenia Słowian, posiadającej
swoich zwolenników nawet wśród współczesnych badaczy rosyjskich.
Zgodnie z koncepcją wisło-odrzańską, udowodnioną przez
polskich naukowców – archeologa Józefa Kostrzewskiego i
lingwistów Tadeusza Lehr-Spławińskiego i Stanisława
Rospanda,
wspólnota prasłowiańska utożsamiała się z przedstawicielami kultury łużyckiej
końca epoki brązu i początku epoki żelaza, obszar której
zajmował większą część Polski współczesnej, częściowo szerząc się również na
tereny sąsiednie: Niemcy Wschodnie, Czechy, Słowację, Zachodnią Ukrainę.
Zbliżone poglądy głosili również archeolodzy rosyjscy – I. Rusanowa
i W. Siedow, którzy powiązali źródła wczesnosłowiańskich zabytków z pamiątkami poprzednich
epok historycznych, znalezionymi między Wisłą i Odrą.
W drugiej połowie XX wieku rosyjscy archeolodzy (M.
Artamonow, P. Tretiakow, B. Rybakow) i polski uczony Witold Hensel opublikowali
szereg prac przedstawiających różne warianty koncepcji dniepro-odrzańskiej,
rozszerzając obszar praojczyzny Słowian od Dniepru do Odry.
Wszystkie wymienione koncepcje uzupełniają się
nawzajem i każda z nich ma prawo bytu. Najbardziej uzasadniona jest wisło-dnieprzańska wytrzymująca próbę czasu, istotnie
poszerzając podłoże źródłowe o szereg nowych danych lingwistycznych, a przede wszystkim
archeologicznych, będących podstawowym źródłem informacji etnogenetycznej,
dotyczącej dawno minionych epok historycznych. Poszukiwania praojczyzny
słowiaństwa przeprowadzane były za pomocą metody retrospektywnej, polegającej
na wyjaśnieniu źródeł kultur wczesnosłowiańskich na podstawie ich związków
genetycznych z pamiątkami epoki wczesnego żelaza, brązu, a nawet neolitu. Wspomniane
związki genetyczne wyjaśniano poprzez porównanie etnograficznych cech: obrzędu
pogrzebowego, form wyrobów ceramicznych, rozmiarów i planowania domostw,
rozmieszczenia osad itp., na podstawie których
wyodrębniły się kultury archeologiczne. Jednocześnie szeroko wykorzystywane
były dane pokrewnych dyscyplin, z antropologią włącznie.
Wielu współczesnych badaczy łączy źródła słowiaństwa z
niezróżnicowaną wspólnotą germano-wenedo-bałto-słowiańską, której ekwiwalentem
archeologicznym był szereg kultur ceramiki sznurowej epoki brązu, zajmujących
obszar na przełomie III i II w. p.n.e. od Renu na zachodzie do Wołgi na wschodzie, od Jutlandii na
północy do Alp i Karpat na południu. Pojawiła się opinia, że w ramach tej
wspólnoty stopniowo kształtowały się zwarte grupy etnojęzykowe, szczególnie: Pragermańców
północnych Niemiec i południowej Skandynawii, Prawenedów dorzecza Wisły, Prabałtów
na szerokich przestrzeniach strefy lasów środkowej i wschodniej Europy od Wisły
Dolnej i Morza Bałtyckiego do terenów między Wołgą i Oką; Prasłowian Wołynia, Podkarpacia
i środkowego Naddnieprza.
Konsolidacja grup prasłowiańskich przyczyniła się do powstania pod koniec II w.
p.n.e. kultur
archeologicznych wspólnoty trzciniecko-komarowskiej, rozpowszechnionych na
terenach górnego biegu Wisły, na Polesiu, Wołyniu i środkowym Naddnieprzu.
Obszar ich odpowiada hipotetycznej praojczyźnie Słowian, określonej przez L. Niederle.
Wśród ukraińskich naukowców dominuje pogląd o
prasłowiańskim charakterze biełogrudowskiej i
czarnoleskiej kultury archeologicznej okresu przedscytyjskiego
(lasostepowe i przylegające do nich zalesione rejony prawobrzeża Dniepru,
Podola i wschodniego Wołynia) oraz – Scytów Oraczy (strefa lasostepowa środkowego
Naddnieprza). Polscy i niektórzy
rosyjscy uczeni skupiają swoją uwagę na charakterze prasłowiańskim kultury
łużyckiej i powiązanej z nią genetycznie kulturze przeworskiej.
Podkreśla się, że na Śląsku i w Małopolsce miały miejsce ścisłe kontakty
plemion prasłowiańskich i celtyckich. Wpływ Celtów można zauważyć w kulturze
materialnej i duchowej (wytwórczość ceramiczna, metalurgia, kowalstwo,
obrzędowość pogrzebowa itp.) przedstawicieli kultury przeworskiej, ukształtowanej
na północnych obszarach pomiędzy Wisłą i Odrą.
Pamiątki celtyckie znane są również na terenach współczesnej Ukrainy: na
Zakarpaciu, Podkarpaciu i na Wołyniu.
Najstarszy – prasłowiański etap etnogenezy Słowian
według danych językoznawstwa porównawczo-historycznego zakończył się pod koniec
I w. p.n.e. W tym czasie ostatecznie ukształtowała się
podstawa systemu języka słowiańskiego, w którym widoczne są kontakty i wzajemne
oddziaływania z sąsiednimi grupami etnicznymi – germańską, celtycką, bałtycką,
irańską, tracką.
Na przełomie n.e. rozpoczął
się nowy – wczesnosłowiański etap etnogenezy Słowian, kiedy język
ogólnosłowiański na początku podzielił się na dwie duże grupy:
północno-zachodnią i południowo-wschodnią. Z czasem na ich podstawie wytworzyły
się dialekty osobnych ugrupowań plemiennych.
Już w I i II wieku pojawiają
się pierwsze skąpe wzmianki pisane dotyczące Słowian, nazywanych przez autorów starożytnych
Wenedami lub Wenetami. Pierwszy raz nazwa ta występuje w pracy encyklopedycznej
„Historia naturalis”, napisanej przez rzymskiego uczonego Pliniusza Starszego (23/24–79 r.). W jednym z jej rozdziałów umieszcza
on ich nieopodal Wisuły (czyli Wisły), między
Sarmatami, język których należał do grupy irańskiej rodziny indoeuropejskiej, a
Hirrami, zaliczanymi przez naukowców do plemion germańskich. Informacje o
Wenedach znajdują się również w „Germanii” – pracy innego autora rzymskiego –
Tacyta, którą ukończył w 98
roku. Pisze on, że nie wie, czy Wenedzi należą do Germanów, i zaznacza, że
„traktują oni bandyckimi narzędziami wszystkie lasy i góry między Peukinami [jednym
z plemion germańskich – S. S.] i Fenami [czyli Finami
– S. S.]”. Wzmianka o Wenedach zamieszczona jest również w utworze greckiego
geografa i astronoma Ptolemeusza „Wstęp do geografii” (trzeci kwartał II w. n.e.), który wymienia ich wśród
„wielkich narodów Sarmacji” i lokalizuje ich w górnym biegu Wisły nad Zatoką
Wenedzką.
W pracy Ptolemeusza wspomniane jest plemię Stawanów, umieszczone
przez autora między zachodniobałtyckimi plemionami międzyrzecza Wisły i Niemenu – Galindów i Sudynów, oraz Alanami – jednym z sarmackich ugrupowań
plemiennych obszaru stepowego północnego wybrzeża Morza Czarnego. Nazwę tę
wielu lingwistów, archeologów i historyków mediewistów skłonnych jest
identyfikować z etnonimem „Słowianie”. Wyrażano
opinię, że terytorium plemienne Stawanów obejmowało środkowe Naddnieprze i dolną
Desnę. Informacje o nich mogły dotrzeć do Ptolemeusza dzięki kupcom, utrzymującym
stosunki handlowe z plemionami południowego Bałtyku i południa Europy
Wschodniej.
Jeszcze jednym źródłem informacji o Wenedach jest
rzymska mapa drogowa z III w., nazwana w literaturze
historycznej „Tabula Peutingeriana”. Plemiona te rozmieszczone są na niej w
dwóch miejscach: na północ od Karpat oraz między dolnym Dniestrem i Dunajem.
Należy wziąć pod uwagę, że źródła starożytne mogły
nazywać Wenedami nie tylko Słowian, lecz i plemiona należące do innych grup
etnicznych. Można to wyjaśnić kilkoma okolicznościami: słabą wiedzą autorów
rzymskich i greckich na temat sytuacji etnicznej między Odrą, Wisłą i Dnieprem;
brakiem naturalnych granic pomiędzy obszarami plemion germańskich, bałtyckich i
słowiańskich, żyjących często obok siebie; upowszechnieniem etnonimu „Wenedzi” wśród
tych wspólnot etnicznych, które wyodrębniły się z jednego korzenia –
północno-zachodniej grupy plemion praindoeuropejskich epoki brązu (np. wśród
celtyckich plemion Brytanii, podbitych przez rzymskiego imperatora Cezara
podczas jego wyprawy na Galię w latach 50. I w. p.n.e.,
byli i Weneci). Ale przewaga wśród Wenedów Słowian, szczególnie
ich grupy północno-zachodniej, nie wywołuje wątpliwości. Interesujące, że
Niemcy do dziś nazywają Wenetami Słowian Łużyczan, a przybałtyccy
Finowie – Estończyków; właściwi Finowie, Karelczycy i Wepsowie – wszystkich
Słowian.
W ostatnich stuleciach I w. p.n.e.
na obszarze Wenedów – nad Wisłą – ukształtowała się przeworska
kultura archeologiczna. Nowe kultury tworzyły się w tym i trochę późniejszym czasie
również na terenach Ukrainy – zarubiniecka (koniec III w. p.n.e.–I w. n.e.), obejmująca terytorium środkowego Dniepru i obszar Polesia leżący
w dorzeczu Prypeci; kijowska (koniec II–połowa V w.),
pamiątki której zostały zlokalizowane na terenach
środkowego i górnego Dniepru i w dorzeczu Sejmu; Etulia (III–IV w.), obszar której znajdował się na terenach dolnego Dniestru,
Dunaju i Prutu itp. Wszystkie one stworzone zostały przy udziale Słowian Wenedów,
chociaż łączą w sobie również elementy niesłowiańskie.
W II w. z wybrzeża południowego
Bałtyku na północne wybrzeże Morza Czarnego przemieściły się plemiona
wschodniogermańskie – Goci. Pozostawili oni na terenach współczesnej Polski
pamiątki wielbarskiej kultury archeologicznej. Przyczyniło się to do
uformowania nowego typu pamiątek, występujących pod wspólną nazwą – kultury
czerniachowskiej, obejmującej w czasie swojego rozkwitu (III–IV w.) obszar południowego wschodu Polski, większą część
współczesnych ziem ukraińskich i mołdawskich oraz graniczące z nimi regiony
Rumunii i Rosji. Przedstawiciele kultury czerniachowskiej mieli wiele cech wspólnych,
ale różnili się między sobą specyfiką obrzędów pogrzebowych, budownictwa
domowego, ceramiki sztukatorskiej.
Różnice te tłumaczy się różnorodnością składu etnicznego ludności
czerniachowskiej. Należały do niej przyszłe plemiona wschodniogermańskie, a
ślady ich pobytu znaleziono na terenach dorzecza Dunaju i nad dolnym Dnieprem;
plemiona słowiańskie zasiedlające obszar lasostepowy Ukrainy; iranojęzyczni Scytowie
i Sarmaci stanowiący większość na północnym wybrzeżu Morza Czarnego; ludy
pochodzenia trackiego – Getowie i Dakowie zamieszkujący międzyrzecze Dunaju i
Dniestru, gdzie zaobserwowano również wpływ sarmacki.
Na podstawie elementów kultury wielbarskiej
znajdujących się na pamiątkach czerniachowskich stwierdzono, że w górnym biegu południowego
Bugu Goci podzielili się: jedna grupa przemieściła się na tereny leżące nad
Morzem Czarnym i Azowskim, druga powróciła na południowy zachód. Mieszkających
na zachód od Dniepru nazywano Terwingami lub Wizygotami, tych, którzy przeszli
na jego lewy brzeg – Greutungami lub Ostrogotami. W różnych okresach rozwoju
kultury czerniachowskiej Goci aktywnie współpracowali z innymi plemionami
germańskimi, szczególnie: Herulami, Wandalami, Tajfalami, Burgundami,
Peukinami, Boranami.
Przez pewien czas Goci stali na czele dużych związków
wojskowo-politycznych, jednoczących w ramach kultury czerniachowskiej późnych Scytów,
Sarmatów, Dako-Getów i Słowian. Czasy świetności i potęgi Goci osiągnęli podczas
panowania króla Greutungów – Hermanaryka (330–375 r.) W 375
r. państwo gockie zostało zniszczone przez Hunów, po czym większość Greutungów
była zmuszona do wycofania się na zachód za Dniestr. Z czasem plemiona gockie
pod naciskiem Hunów znalazły się poza obszarem kultury czerniachowskiej (w
Europie Południowej, Środkowej i Zachodniej, a nawet w północnej Afryce, gdzie
przez Zatokę Biskajską przedostało się wojownicze plemię Wandali), a pozostali wymieszali
się z miejscowym różnoplemiennym ludem, nie pozostawiając widocznego śladu w
jego kulturze materialnej i duchowej. Najdłużej Goci przebywali na Krymie. Wzmianka
o nich, jako mieszkańcach jaskiniowych miast – Mangup-Kale, Eski-Kermen i in. –
po raz ostatni pojawiła się w źródłach pisanych drugiej połowy XVII w.
Około połowy I tysiąclecia rozpoczął się ostatni etap
etnogenezy słowiańskiej. Sprzyjał temu udział Słowian w wędrówce ludów i pojawienie
się ich na bezkresnych obszarach Europy Środkowej, Wschodniej i Południowej. Podczas
tego okresu zaczęły tworzyć się duże związki plemion i bardziej stabilne
formacje polityczne znane ze źródeł takich, jak „Slawia”,
oraz rozpoczął się proces kształtowania się wczesnych narodowości słowiańskich.
W tym okresie historycznym różne grupy Słowian były
już znane pod własnymi nazwami lub etnonimami. Autorzy bizantyjscy VI w. – Prokopiusz z Cezarei, Jordanes, Menander Protektor,
Teofilakt Symokatta, Maurycjusz Strateg – znali ich pod nazwą Wenedów, Antów oraz
Sklawinów, i wskazywali na ich pokrewieństwo w mowie, zwyczajach, wierzeniach i
pochodzeniu „od jednego korzenia”. „Plemiona te, Słowianie i Antowie – pisał Prokopiusz
z Cezarei – nie kierują się jednym człowiekiem, lecz od dawna żyją w ludowładztwie,
i dlatego szczęścia i nieszczęścia w życiu, jakie ich spotykają, uważają za
sprawę wspólną. Tak samo i we wszystkim innym w obu tych plemionach
barbarzyńskich życie i zwyczaje są jednakowe. Uważają oni, że jest jeden tylko
Bóg, twórca piorunów, jest on Panem wszystkiego, i Jemu ofiarowują byki i
wykonują inne obrzędy święte. […] Szanują i rzeki, i rusałki, i wszelkie inne
bóstwa, przynoszą im wszystkim ofiary, i przy ich pomocy wróżą. […] Mają oni
ten sam język, barbarzyński, wyglądem zewnętrznym nie różnią się od siebie. Są
wysokiego wzrostu i ogromnej siły”.
Według Jordanesa, Wenedzi żyli na wschód od górnego biegu Wisły („Zaczynając od
miejsca narodzenia Wistuli [Wisły – S. S.] na bezkresnych przestrzeniach
rozmieszczało się liczne plemię Wenetów”);
Sklawini – „od miasta Novietunum i jeziora zwanego Marsjańskim, do Danastru, i na północ – Wiksły”; Antowie – w międzyrzeczu
Dniestru (Danastru) do Dniepru (Danapru), „do tego miejsca, gdzie Pontus [Morze
Czarne – S. S.] tworzy załamanie”.
Wynika z tego, że na początku drugiej połowy I w. p.n.e.
Słowianie obejmowali ogromny obszar od Wisły na zachodzie, ziem bałtyckich i
górnego Naddnieprza na północy, dorzecza Dniestru na południowym zachodzie, dolnego
Dniepru i wybrzeża Morza Czarnego na południowym wschodzie. Wschodnia granica rozmieszczenia
źródeł słowiańskich autorom bizantyjskim była nieznana.
Ze słowiańskimi plemionami Wenetów, Sklawinów i Antów
związane są 4 kultury
archeologiczne, są to: Praska lub prasko-korczacka, dziedzicka lub
sukowsko-dziedzicka, pieńkowska oraz kołoczyńska, mające wiele wspólnych cech w
topografii osad, budownictwie domostw, obrzędach pogrzebowych, ceramice,
narzędziach pracy, ozdobach itp.
Potwierdza to słowa Jordanesa, który pisał o tym, że „[…] Ci Weneci […] pochodzą od jednego korzenia i znani są dziś pod
trzema nazwami: Wenetów, Antów, Sklawinów”. Każda
z kultur archeologicznych wczesnych Słowian posiada zarówno wspólne cechy
etnograficzne, jak też własne, odnoszące się do kształtów i wzajemnego
oddziaływania na różnorodność ceramiki, elementów ubioru i mieszkania.
W obszarze kultury prasko-korczackiej (VI–VII w.) obejmującej ogromne
terytorium od średniego nurtu Łaby, Odry i Wisły na zachodzie, dorzecza Dunaju
na południu, Polesia na północy, Podkarpacia i Wołynia na zachodzie, zbadano
ponad 500 pamiątek. Większość z nich to niewielkie (1–2 ha) osady typu
otwartego. Tylko niewielką ich część stanowią ufortyfikowane grody (np. w
pobliżu wsi Zymne nad rzeką Łuha, prawym dopływem zachodniego Bugu). Domostwa –
kwadratowe półziemianki z konstrukcją zrębową lub słupową ścian i zawsze piecem
kamiennym. Podstawą gospodarstwa było rolnictwo odłogowe, hodowla zwierząt,
rzemiosła (łącznie z produkcją żelaza, kowalstwem i odlewnictwem) oraz
przemysły domowe, szczególnie garncarstwo. Obrzęd pogrzebowy cechowało palenie
ciał, a pozostałości zmarłych składano do urn i zakopywano w niewielkich jamach
cmentarnych położonych niedaleko osad. Archeolodzy są niemal jednogłośni w tym,
że twórcami kultury prasko-korczackiej byli Sklawini. Większość z nich uważa
też, że utworzyła się ona na gruncie kultur: przeworskiej, kijowskiej,
późnozarubinieckiej i czerniachowskiej.
Kultura dziedzicka (VI–VII
w.), rozpowszechniona w północnych rejonach dorzeczy
Wisły i Odry, charakteryzuje się oryginalną formą ceramiki i obrzędu
pogrzebowego (rozrzucanie popiołów zmarłych na ziemię). Zdaniem
badaczy, pamiątki tej kultury pozostawili Wenedowie, pośród których byli
zarówno Słowianie, jak i miejscowa ludność poddana slawizacji – potomkowie
dawnych Praindoeuropejczyków, językowo niezróżnicowani.
Część grupy wenedzkiej w V–VI
w. przesiedliła się na północ Równiny
Środkowo-Europejskiej, gdzie zamieszkiwały plemiona bałtyckie i fińskie. W skutek
działania międzyetnicznego trwającego kilka wieków, miejscowa ludność uległa slawizacji. Przemieszczając
się w kierunku wschodnim, niewielka grupa Słowian osiadła na wybrzeżu Zatoki
Ryskiej, gdzie ślady ich pod nazwą Wendowie odnotował na początku XII w. Henryk
Łotewski.
Pamiątki kultury pieńkowskiej (VI–VII w.) odkryto na terenach Rumunii pomiędzy Prutem i Dniestrem, nad
południowym biegiem Bugu, w środkowym Naddnieprzu, w strefie lasostepowej lewego
brzegu Dniepru, aż do rzeki Doniec Siewierski. Jej kulturę materialną cechowała
forma kwadratowa budownictwa i otwarte ognisko zamiast kamiennego pieca. Na terytorium
Zaporoża oraz na terenach leżących nad rzeką Oril
rozpowszechnione były również domostwa podobne do jurt, zapożyczone od ludów koczowniczych
zamieszkujących na wybrzeżu Morza Czarnego i Azowskiego. Wśród pochówków można napotkać
zarówno palenie ciał, jak i grzebanie zmarłych. Zdaniem badaczy, pamiątki
kultury pieńkowskiej pozostawili Antowie, większość z których
stanowili potomkowie irańskojęzycznych plemion Europy Południowo-Środkowej
poddani slawizacji.
Pamiątki kultury kołoczyńskiej (druga połowa V–druga połowa VII w.) znane są w
górnym biegu Dniepru, nad Desną i Sejmem. Cechą charakterystyczną tej kultury
jest obecność w domostwie – kwadratowej półziemiance – centralnego słupa podporowego
dachu, w pobliżu którego umieszczano ognisko. Karczowano
lasy pod nowe tereny rolnicze. Według badaczy, dane zjawisko
historyczno-kulturowe powstało na gruncie kultury kijowskiej.
Pod koniec V i na początku VI wieku plemiona
słowiańskie, wśród których szczególną rolę odgrywali Antowie, zorganizowały
pierwsze wyprawy wojskowe na Bizancjum (lata 493, 499, 502),
które z czasem stały się regularne. Zaczynając od okresu panowania cesarza
Justyniana (lata 527–565), Antowie, Sklawini i Hunowie niemal
co roku organizowali najazdy wojskowe na Bałkany, zamieszkiwane przez
plemiona iliryjskie, dackie i trakijskie, często hellenizowane lub
romanizowane. Jednym ze skutków tych najazdów było masowe przesiedlenie tu
słowiańskich ludów rolniczych, co zmieniło sytuację etniczną w regionie:
miejscowa i napływowa ludność tureckojęzyczna prawie całkiem uległa slawizacji.
Głównymi ośrodkami migracji słowiańskiej były tereny dorzecza Dunaju, Karpaty i
północne wybrzeże Morza Czarnego. W wędrówkach plemion brali udział również
emigranci z dalekich ziem północnych i środkowego Naddnieprza: na ogólnej mapie
rozmieszczenia Słowian pojawiły się nazwy plemion, dublujące się nawzajem (np.
Serbowie Łużyccy i Serbowie Bałkańscy, Siewierzanie nad Desną i Siewierzanie za
Dunajem, Obodryci Bałtyjscy i Obodryci Dunajscy itp.). Oczywiście część plemion
pozostała na starych miejscach, a część wzięła udział w kolonizacji Bałkanów.
W latach 578–581 Słowianie przeniknęli do Grecji, a w
VII w. – na wyspy Morza Egejskiego i Śródziemnego a
nawet w niektóre rejony Azji Mniejszej. Jednak tu zostali zasymilowani przez
tubylców.
Udział zachodnich i wschodnich plemion słowiańskich w
kolonizacji półwyspu Bałkańskiego sprzyjał rozpadowi ładu wspólnoty pierwotnej
i pogłębieniu różnic majątkowych i społecznych w ich środowisku. Umacniało to
rolę zwierzchnictwa plemiennego w życiu społecznym i przygotowywało grunt dla
powstania państwowości. Skolonizowanie przez Wenedów, Antów i Sklawinów Europy
Środkowej, Wschodniej i Południowej przyczyniło się do metyzacji Słowian z
ludnością miejscową, której towarzyszyły zmiany w kulturze materialnej,
zwyczajach, obrzędach i nawet cechach antropologicznych ludności słowiańskiej
tych regionów. Powstają warunki
sprzyjające pogłębieniu różnic między dialektami języka prasłowiańskiego i kształtowaniu
się języków odrębnych.
Rozpoczyna się nowy etap w historii Słowian.